Viên thuốc tránh thai kết hợp: thành phần chủ yếu, cơ chế tác dụng, chỉ định, chống chỉ định, tác dụng phụ

1. ĐẠI CƯƠNG

§  Thuốc tránh thai là 1 phương pháp tránh thai có hồi phục bằng cách dùng nội tiết tố (estrogen, progesterone) làm ức chế phóng noãn hay gây trở ngại quá trình thụ tinh và làm tổ của trứng. Đây là phương pháp tránh thai tạm thời có hiệu quả cao.

§  Viên tránh thai kết hợp là thuốc được kết hợp bởi 2 loại Hormon Progestin và Estrogen. Trong đó progestin là thành phần tránh thai chủ yếu, estrogen để giải quyết chảy máu thấm giọt và gây ra máu kinh.

§  Phân loại viên tránh thai kết hợp:

Dựa vào lượng Estrogen trong mỗi viên thuốc, có 2 loại:

-      Viên tránh thai liều cao: hàm lượng EE (Ethinyl – Estradiol) là 50 mg/viên.

-      Viên tránh thai liều thấp: hàm lượng EE (Ethinyl – Estradiol) là 20 - 40 mg/viên

-      Hiện nay có viên 15 mg.

§  Dựa vào phối hợp giữa 2 loại nội tiết E và P, có 4 loại:

1.    Viên tránh thai phối hợp: lượng EE và Progestin giống nhau trong mọi viên của vỉ thuốc (Ovidon, Marvelon, Microgynon, Eugynon,…)

2.    Dạng kế tiếp: phần đầu của vỉ thuốc chỉ có Estrogen, phần sau của vỉ thuốc có cả 2 loại Estrogen và Progestin.

3.    Dạng 2 pha: hàm lượng EE và Progestin thay đổi 1 lần trong vỉ thuốc

4.    Dạng 3 pha: lượng EE và Progestin thay đổi 2 lần trong vỉ thuốc.

2. CƠ CHẾ TÁC DỤNG

Tác dụng trên 3 nơi: (Cơ chế phối hợp, bổ sung lẫn nhau)

1.  Ở trung tâm dưới đồi - tuyến yên (quan trọng nhất):

§  Ức chế phóng noãn do ức chế trục dưới đồi – tuyến yên dẫn tới giảm FSH, LH; khi đến gần ngày phóng noãn không có đỉnh cao LH do đó ức chế buồng trứng phóng noãn.

2.  Ở nội mạc TC:

§  Làm teo nội mạc TC.

§  Làm loạn dưỡng nội mạc TC

=> vì vậy nội mạc TC không thích hợp cho trứng làm tổ.

3.  Ở tuyến CTC:

§  Làm giảm tiết nhày ở CTC và làm chất nhày CTC đặc quánh, cản trở sự xâm nhập của tinh trùng.

=> Vai trò nổi trội của từng cơ chế khác nhau tùy theo sự kết hợp của từng loại thuốc.

3. CHỈ ĐỊNH

§  Cho tất cả PN muốn tránh thai tạm thời nếu không có chống chỉ định

§  CĐ ngoài mục đích tránh thai:

-      Chữa trứng cá.

-      Đau bụng kinh.

-      RLKN do nguyên nhân nội tiết.

4. CHỐNG CHỈ ĐỊNH

4.1. CCĐ tuyệt đối Sản khoa:

1.    Đang có thai.

2.    Đang cho con bú (thuốc giảm lượng sữa mẹ)

3.    Bệnh lý nguyên bào nuôi (chứa trứng, chorio)

4.    Bệnh ung thư phụ thuộc nội tiết: Ung thư nội mạc TC, ung thư vú.

Nội khoa:

1.    Tiền sử: huyết khối Đm, TM

2.    Bệnh lý có nguy cơ bị bệnh huyết khối: bệnh tĩnh mạch, sau PT, phải nằm lâu

3.    TS hoặc hiện tại có thiếu máu cơ tim

4.    THA, TBMMN (TS hoặc đang có)

5.    ĐTĐ

6.    Tăng lipid máu

7.    Bệnh lý gan mật tiến triển, vàng da ứ mật, viêm gan B, xơ gan, ung thư gan.

8.    Suy thận

9.    Nguyện thuốc lá ở người trên 35 tuổi.

4.2. CCĐ tương đối Sản khoa:

1.    UXTC, u nang BT

2.    TS trong lúc có thai tăng cân quá mức hoặc HA cao

Nội khoa:

1.    Béo phì

2.    TS gia đình có tăng lipid máu, TBMMN

3.    Cường tuyến giáp

4.    Một số bệnh điều trị lâu, thuốc có phản ứng với thuốc tránh thai kết hợp: thuốc chống lao, nấm, chống co giật (Carbamezin)

5.    Bệnh trầm cảm.

5. TÁC DỤNG PHỤ

     1.         Buồn nôn: nhức đầu (do tác dụng của E)

     2.         Đau vú, căng vú, đặc biệt giữa kỳ kinh (tác dụng của E)

     3.         Đôi khi gây cảm giác như nghén.

     4.         Giảm lượng sữa mẹ (không dùng khi đang cho con bú).

     5.         Tăng cân do ứ nước, cao HA (do E).

     6.         Tăng đông máu, nguy cơ huyết khối tắc mạch.

     7.         Tăng cholesterol, triglycerid máu do tăng chuyển hóa lipid.

     8.         Ảnh hưởng không tốt nội tiết làm nặng thêm Basedow, ĐTĐ.

     9.         Gây vàng da, ứ mật, làm tăng sỏi túi mật

    10.     Trầm cảm, thay đổi tính tình.

    11.     RL ch/hóa đường: giảm dung nạp đường, có xu hướng tăng G máu

    12.     Viên tránh thai loại kế tiếp phần đầu ko có progestatif có thể làm tăng tỉ lệ mắc K.NM TC

6. CÁCH SỬ DỤNG ( bổ sung khi thi nhớ thì chém vào)

§  Trước khi uống phải:

-      Khám, hỏi kỹ tiền sử phát hiện CCĐ, lâm sàng (vú, HA, TC)

-      Làm xét nghiệm: mỡ máu, đường máu (với >35 tuổi, nghiện thuốc lá)

§  Bắt đầu uống vào ngày thứ 1 của chu kì kinh.

§  Uống 1 viên/ngày vào giờ nhất định

§  Uống theo thứ tự chiều mũi tên

§  Nếu sử dụng vỉ 21 viên:

-      Uống hết vỉ rồi nghỉ 7 ngày sau đó uống tiếp vỉ khác.

-      Thông thường sau khi nghỉ vài ngày sẽ hành kinh

-      Nếu sau 7ngày ko hành kinh, cần KT xem có thai ko

§  Với vỉ 28 viên = 21 viên có thuốc và 7 viên không có thuốc:

-      Uống liên tục cho hết vỉ, chuyển vỉ tiếp theo luôn.

-      Trong khi uống 7viên ko có thuốc sẽ hành kinh

§  Xử trí quên uống thuốc:

-      Nếu quên thuốc 1 viên vào buổi tối  thì sáng hôm sau uống thêm 1 viên bù và tối uống 1 viên như bình thường.

-      Nếu quên thuốc 2 ngày thì hôm sau và hôm sau nữa trong vòng 2 ngày phải uống mỗi ngày 2 viên. Đồng thời áp dụng biện pháp tránh thai khác trong 7 ngày.

-      Nếu quên 3 viên: bỏ vỉ thuốc đi, đợi ra máu rồi bắt đầu dùng vỉ mới, dùng biện pháp tránh thai hỗ trợ trong 7 ngày.

-      Những viên thuốc uống bổ sung do quên phải lấy từ vỉ thuốc khác

§  Nếu bị tiêu chảy, nôn trong 4h sau khi uống thuốc thì uống như thường lệ, sử dụng biện pháp tránh thai hỗ trợ 7 ngày sau khi nôn, tiêu chảy.

§  Nếu chậm kinh thì đi khám xem có thai không.

§  Nếu có thai khi đang dùng thuốc thì diễn biến thai nghén bình thường không có CĐ phá thai

§  Sau nạo hút thai nên dùng loại viên kế tiếp để giúp cho nội mạc TC tái tạo tốt, hạn chế dính buồng TC.

§  Ngừng thuốc khi:

-      Phải PT (trước mổ 4 tuần)

-      Muốn có thai: nên ngừng thuốc trước khi có thai ít nhất 3 tháng (để nội mạc TC trở về bình thường, hạn chế tỉ lệ đa thai)

-      Vô kinh

§  Tránh thai khẩn cấp:  CĐ:

-      Sau giao hợp không được bảo vệ

-      Sử dụng các biện pháp tránh thai thất bại: rách BCS, quên uống thuốc.

-      Bị hiếp dâm.

-      Giao hợp ko thường xuyên

Cách uống:

-      Uống 4 viên càng sớm càng tốt trong vòng 72h sau giao hợp tốt nhất là trong vòng 8h

-      12h sau uống tiếp 4 viên nữa.

-      Nếu là viên cổ điển chứa 50 mcg: dùng 2 lần cách nhau 12h, mỗi lần 2v