Sơ sinh đủ tháng: đặc điểm và cách chăm sóc sơ sinh đủ tháng.

I.                   Đại cương

·         Thời kì sơ sinh bắt đầu từ lúc cắt rốn đến hết 04 tuần sau đẻ. Đây là thời kì chuyển tiếp cuộc sống của thai trong tử cung hoàn toàn phụ thuộc vào người mẹ sang cuộc sống tự lập bên ngoài tử cung của trẻ.

·         Việc chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ sơ sinh trong những ngày đầu vô cùng quan trọng, nó ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của đứa trẻ trong tương lai.

II.                Đặc điểm của trẻ sơ sinh đủ tháng

1.      Định nghĩa

·         Trẻ sơ sinh đủ tháng là trẻ có tuổi thai đã phát triển trong tử cung 9 tháng 10 ngày hoặc 37-42 tuần hoặc 278 ± 15 ngày, tính từ ngày đầu tiên của kì kinh cuối cùng.

·         Giai đoạn sơ sinh tính từ khi cắt rốn đến hết 28 ngày bao gồm 2 giai đoạn:

·         Sơ sinh sớm: từ 0-6 ngày tuổi. bệnh lý giai đoạn này thường liên quan đến người mẹ và cuộc đẻ, bệnh do thiếu trưởng thành của các cơ quan nội tạng, loại bệnh rối loạn chuyển hóa hoặc di tật.

·         Sơ sinh muộn: từ 7 -28 ngày tuổi.Bệnh lý thời kì này thường do chăm sóc nuôi dưỡng chưa tốt, lây chéo và môi trường gây ra.

2.      Đặc điểm hình thái trẻ sơ sinh đủ tháng.

·         Cân nặng > 2500 g

·         Chiều dài > 45 cm

·         Vòng đầu: 32- 35, lớn hơn vòng ngực từ 1-2 cm

·         Da hồng mềm mại, ít lông tơ, lớp mỡ dưới da đã phát triển trên toàn thân.

·         Tóc mềm dài > 2cm, móng chi dài trùm các ngón

·         Trẻ nằm các chi ở tư thế gấp.

·         Trẻ khóc to vận động các chi tốt, các phản xạ nguyên thủy như phản xạ bú ( nuốt), Moro, Robinson, bước đi tự động dương tính.

·         Cơ quan sinh dục ngoài đầy đủ

·         Trẻ trai : tinh hoàn nằm trong hạ nang.

·         Trẻ gái : môi lớn đã phát triển che kín môi bé và âm vật.

3.      Đặc điểm sinh lý một số cơ quan.

3.1   Hô hấp

·         Động tác hô hấp đầu tiên là hít vào

·         Trong 1-2 giờ đầu: thở không đều ( do phản xạ Hering và Head) , có cơn ngừng thở ngắn 3-5 giây, thở rên và co kéo nhẹ cơ hô hấp.

·         Sau đó : thở đều, chủ yếu thở bụng, tần số 40-45 lần/phút, áp lực 20-25 cm H2O.

3.2   Tuần hoàn

·         Nhịp tim dao động theo nhịp thở nên những giờ đầu sau đẻ thường nhanh và dao động khoảng 140-160 lần/phút , sau đó ổn định dần: 140 lần/phút vào ngày thứ 10 hết thời kì sơ sinh đến 12 tháng tuổi khoảng 100-120 lần /phút.

·         Diện tim thường to, tỷ lệ tim ngực 0,55, trục chếch phải sau đó tim nhỏ dần và trục chuyển dần sang trái.

·         Huyết áp động mạch lúc mới sinh trung bình 85/45 mmHg, nếu tăng trên 20 mmHg ngoài cơn khóc là bất bình thường

·         Cung lượng tim khoảng 150-160 ml/kg/phút.

3.3   Máu

·         Khối lượng máu trung bình khoảng 1/11-1/10 trọng lượng cơ thể

·         Số lượng hồng cầu 5 triệu -5,5 T/l.

·         Hct lúc mới sinh cao 50-60% sau giảm xuống còn 45-50 %

·    Hb cao 170-190 g/l

·         Các chỉ số trên thay đổi và giảm dần từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 10 sau sinh do hồng cầu bị phá hủy và đời sống hồng cầu cũng ngắn, do đó trẻ có thể bị thiếu máu sớm ở thời kí sơ sinh

·         Số lượng bạch cầu tăng và thay đổi hằng ngày từ 10-15 G/l không do nhiễm trùng

3.4   Tiêu hóa

·         Trẻ bắt đầu tiêu hóa ngay sau khi sinh: phản xạ bú mút đã có đầy đủ, trẻ bú giúp kích thích tiết sữa, hỗ trợ hoạt động tiêu hóa ở ruột.Bú sớm đỡ bị sút cân sinh lý

·         Đào thải phân su trong khoảng 8-10 giờ đầu, phân màu xanh đen, thành phần bao gồm : mucopolysacarit, mỡ, chất cặn bã nước ối, tế bào thượng bì của da bong trong nước ối.

·         Nếu phân su thải chậm quá 24h cần phát hiện các di tật bất thường đường ruột

3.5   Điều hòa thân nhiệt

Lúc mới sinh thân nhiệt trẻ bằng hoặc cao hơn 0,3 độ C so vớ mẹ nhưng rất dễ mất nhiệt, rất dễ nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ môi trường bên ngoài theo 4 cơ chế: dẫn truyền, đối lưu, bức xạ, bốc hơi.

3.6   Thần kinh

·         Mới sinh trẻ có tình trạng hưng phấn dễ kích thích, đáp ứng lan tỏa, các trung tâm dưới vỏ và tủy hoạt động mạnh chưa có sự kiểm soát của vỏ não. Khi trẻ thức thường có hoạtđộng tay chân thể múa vờn.

·         Độ thấm mao mạch cao nhất là vùng tiểu não ở trẻ đẻ non, do đó dễ xuất huyết não, màng não.

3.7   Các giác quan

·         5 giác quan đã phát triển đầy đủ trong đó xúc giác là hoàn thiện nhất, khi đỡ đẻ mà ta sờ vào bụng thì trẻ sẽ hít thở ngay.

·         Thị giác là cơ quan phát triển kém nhất. Sơ sinh có nhãn cầu to nhưng thần kinh thị giác chưa phát triển, rung giật nhãn cầu (+), phản xạ đồng tử (+)

·         Tuyến nước mắt chưa phats triển nên khi khóc chưa có nước mắt.

4.      Chăm sóc trẻ sơ sinh ngay sau khi sinh

4.1   Chăm sóc trẻ sơ sinh ngay sau khi sổ thai

·         Sau khi thai sổ, để bé nằm ở tư thế đầu hơi thấp để dịch và nước ối chảy ra ngoài, hút nhớt,lấy gạc móc dịch và lau sạch hốc miệng, mũi.

·         Sau đó cắt rốn, lau khô, làm rốn.( không cần thiết phải trình bày cụ thể việc làm rốn như sgk)

·         Chống xuất huyết : dùng vitamin K1 5mg tiêm bắp hoặc uống 4 giọt

·         Sát trùng mắt : nhỏ bằng bạc nitrat 1%, Erythromycin 0,5% hoặc nước muối sinh lý, hoặc dung dịch Chloramphenicol 0,2 %

·         Kiểm tra phát hiện các dị tật ở chân, tay, mặt, mũi.

·         Cần đo chiều dài vòng đầu, vòng ngực. Sau đó đội mũ cho bé.

·         Cho bé nằm cạnh mẹ, cho bú mẹ ngay sau đẻ càng sớm càng tốt để giúp sữa về sớm và tử cung mẹ co hồi tốt.

·         Chú ý ủ ấm, tránh nhiễm lạnh, đăth trẻ ở tư thế đầu hơi thấp, nghiêng về một bên đề phòng trẻ hít phải dịch nôn trớ gây SHH và ngạt thứ phát.

·         Thường xuyên quan sát nhịp thở,nhịp tim, màu sắc da và phản xạ của bé, phát hiện sớm bất thường để xử trí kịp thời

4.2   Chăm sóc trẻ sơ sinh ở những ngày tiếp theo

4.2.1        Nguyên tắc: 3 nguyên tắc cơ bản:

·    Bảo đảm vệ sinh, vô khuẩn

·    Giữ ấm

·    Dinh dưỡng bằng sữa mẹ.

4.2.2        Chăm sóc cụ thể:

4.2.2.1  Quan sát và khám sơ sinh đủ tháng: khám đầy đủ, chi tiết, tỉ mỉ, trình tự:

·         Thân nhiệt, nhịp thở, mạch ( tuần hoàn), màu sắc da của trẻ.

·         Khám các cơ quan:

·         Đầu : thóp trước, sau ; độ lớn, vị trí của bướu huyết thanh, bướu huyết dưới màng xương

·         Mặt : bộ mặt Down, chảy máu dưới kết mạc, méo miệng, lác, tìm các dị tật, các bất thường ở môi, mũi ,miệng, tai, vòm hầu…

·         Cổ: vẹo cổ

·         Ngực – bụng : hình dạng lồng ngực, bụng, rốn, khám gan, lách…

·         Tứ chi và khớp háng :

o   Chi trên đánh giá cử động, phản xạ Moro để đánh giá tình trạng liệt đam rối cánh tay do bị kéo dãn, kiểm tra ngón tay, bàn tay

o   Chi dưới: kiểm tra vận động chi dưới, tật vẹo bàn chân, dính ngón, lệch trục, khám khớp háng

·         Bộ phận sinh dục:

o   Trẻ trai :kiểm tra tinh hoàn,ứ nước màng tinh hoàn có thể tự hết trong 6 tháng, hẹp bao quy đầu, lỗ đái thấp…

o   Trẻ gái : âm đạo có nhày trắng, kiểm tra âm vật, môi lớ, môi bé, có khi phù nề nhẹ vài ngày sau sẽ giảm.

·         Các phản xạ nguyên thủy: ở trẻ đủ tháng thì có những phản xạ: phản xạ tìm kiếm, phản xạ Robinson, phản xạ Moro, phản xạ duỗi chéo, phản xạ bước đi tự động.

4.2.2.2  Chăm sóc rốn

ü  Cuống rốn sẽ khô vào khoảng ngày 3-4 và rụng khoảng 7-10 ngày sau sinh

ü  Phải thay băng rốn hằng ngày với gạc vô trùng và sát khuẩn bằng cồn 70 độ, chấm cồn iod

ü  Không được để nước tiểu và phân của bé ngấm vào.

4.2.2.3  Chăm sóc da và tắm bé

ü  Sử dụng nước ấm từ 35-37 độ C tắm với xà phòng có độ xút thấp, trong phòng ấm 26-28 độ C, thời gian tắm khoảng 7-10 phút.

ü  Dùng khăn bông mềm,thấm nước tránh xay sát da trẻ, có thể dùng kem dưỡng da cho bé.

4.2.2.4  Dinh dưỡng

ü  Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất cho trẻ, cần cho bú sớm, theo nhu cầu của trẻ

ü  Thường bú 7-8 lần/ ngày, mỗi bữa bú khoảng 15-20 phút

ü  Trường hợp mẹ không có sữa hoặc không đủ sữa thì phải cho trẻ ăn các loại sữa phù hợp với ngày tuổi

4.2.2.5  Các chăm sóc khác:

ü  Chăm sóc mũi, miệng hằng ngày để tránh tắc mũi,đánh tưa miệng bằng dung dịch natri bicacbonat 1,4 %

ü  Rửa mắt bằng nước sạch và nhỏ dung dịch nước muối sinh lý hàng ngày

ü  Chú ý : bố trí phòng nuôi trẻ thích hợp và đào tạo các nhân viên chăm sóc có chuyên môn và kinh nghiệm.

Tóm lại : chăm sóc trẻ là 1 việc rất quan trọng và tỉ mỉ, vì vậy cần luôn luôn cẩn thận từng bước để chăm sóc trẻ tốt nhất.