Forceps : chỉ định, điều kiện và tai biến mẹ con

                1.      Forceps là dụng cụ sản khoa để giữ chắc lấy đầu thai nhi để kéo cho ngôi thai số ra ngoài theo một cơ chế gần như tự nhiên, đứng như cơ chế của cuộc chuyển dạ đẻ: quay trước hay quay sau, cúi hay ngửa, xuống hay sổ giúp cho cuộc chuyển dạ diễn ra thành công, bảo vệ mẹ và thai

2.      Từ khi gây mê hồi sức, kháng sinh và phẫu thuật mổ lấy thai, giác hút mở rộng thì phạm vi sử dụng forceps ngày càng thu hẹp với những chỉ định nhất định.

3.      Chỉ định

3.1  Về phía mẹ:

3.1.1        Mẹ rặn lâu không có biến chuyển: là chỉ định cổ điển chiếm đa số.

3.1.2        Dọa vỡ tử cung, khi ngôi đã lọt. ( chú ý: nghi ngờ vỡ tử cung thì phải mổ lấy thai chứ không làm forceps )

3.1.3        Tử cung có sẹo mổ cũ như mổ lấy thai, mổ bóc nhân xơ, mổ khâu tử cung….. Sau khi làm forceps xong phải kiểm soát tử cung

3.1.4        Tầng sinh môn rắn chắc

3.1.5        Tiền sản giật, sản giật

3.1.6        Mẹ mắc các bệnh nội khoa không được phép gắng sức : hô hấp ( hen, lao,..) tim mạch ( tăng huyết áp, suy tim…)

3.1.7        Các bệnh nội tiết : Basedow, đái tháo đường

3.2  Về phía con

3.2.1        Suy thai ( hoặc có những biến động về tim thai) thường nhịp chậm <120 lần/phút, không đều. Chú ý khi thai vào trong tiểu khung thì nhịp tim thai thường chậm do đầu thai thường ép vào trong khung chậu

3.2.2        Ngôi thai cúi không tốt hoặc ngửa không tốt

3.2.3        Ngôi thai ngừng quay ở kiểu thế ngang hoặc kiểu thế sau.

4.      Điều kiện làm forceps

Muốn là thủ thuật forceps mà không nguy hiểm cho thai nhi và cho mẹ thì ta cần phải tuân thủ các điều kiện sau đây.

      4.1  Thai phải sống : là điều kiện tất yếu.Nếu thai chết thì phải hủy thai

4.2  Ngôi thai phải lọt trung bình hoặc thấp

      4.3  Phải là ngôi đẻ được đường dưới: ngôi phải là ngôi chỏm, ngôi mặt cằm trước hoặc là đầu hậu trong ngôi mông

4.4  Không có sự bất tương xứng giữa khung chậu và thai nhi

      4.5  Cổ tử cung phải mở hết

      4.6  Ối đã vỡ

      4.7  Bàng quang và trực tràng phải rỗng.Đảm bảo vô trùng, tầng sinh môn rộng đúng mức.

5.      Tai biến:

5.1  Tai biến cho mẹ

5.1.1        Chấn thương đường sinh dục

5.1.1.1  Rách tầng sinh môn, âm đạo, túi cùng ( nhất là trong tư thế khó như chẩm cùng)

5.1.1.2  Rách cổ tử cung

5.1.1.3  Vỡ tử cung

5.1.1.4  Rò bàng quang, rò âm đạo-trực tràng

5.1.1.5  Giãn khớp mu

5.1.2        Chảy máu

5.1.3        Sốc

Hậu quả có thể gây tử vong mẹ nếu không xử trí kịp thời

5.2  Tai biến cho con

5.2.1        Tụ máu vùng da đầu: do tụ máu dưới màng xương. Khối máu tụ sẽ tự tiêu đi trong vài tuần

5.2.2        Tổn thương mắt: chảy máu kết mạc, trầy xước mi mắt, lồi mắt

5.2.3        Vỡ xương sọ:

Ø    Vỡ xương sọ không lún xương sẽ khỏi tự nhiên

Ø    Vỡ xương sọ cành tươi có lũn xương bắt buộc phải làm CT scanner tìm máu tụ dưới màng cứng hoặc dập não tại chỗ. Mặc dù các vết lún xương nhỏ có thể khỏi tự nhiên nhưng ngày nay có thể phẫu thuật ngay trong tuần lễ đầu.

5.2.4        Chảy máu trong sọ:

5.2.4.1  Tụ máu vùng hố sau:

Ø       Xuất hiện sau giai đoạn tiềm tàng 12 giờ, có thể sau 5 hoặc 8 ngày

Ø       Dựa vào các dấu hiệu không đặc hiệu : khóc yếu, trương lực cơ giảm hoặc tăng, rung giật nhãn cầu, liệt thần kinh sọ, thóp phồng , tăng chu vi đầu, nhịp thở không đều, ngừng thở, nhịp tim chậm, trụy mạch

5.2.4.2  Tụ máu ngoài màng cứng:

Ø       Do tổn thương động mạch màng não giữa hoặc xoang tĩnh mạch lớn do vỡ xương thái dương

Ø       Triệu chứng: tăng trương lực cơ, thóp phồng, siêu âm qua thóp hoặc CT giúp chẩn đoán

Ø       Điều trị bằng phẫu thuật

5.2.4.3  Tụ máu dưới màng cứng

Ø       Tụ máu dưới màng cứng vùng thái dương không có triệu chứng hoặc biểu hiện bằng co giật và các dấu hiệu thần kinh khu trú

Ø       Tụ máu vùng nền não, chèn ép thần kinh biểu hiện bằng co giật, đòng tử không đều, hôn mê…. Chẩn đoán bằng lâm sàng kết hợp siêu âm, chụp CT

Ø       Điều trị bằng dẫn lưu

5.2.5        Tụ máu trong não

5.2.6        Liệt mặt ngoại biên: liệt VII

5.2.7        Tổn thương tủy

5.2.8        Di chứng động kinh, chậm trí tuệ